Ποιοι είναι οι αρνητές του εμβολίου; Πώς και γιατί έχουν δαιμονοποιήσει ίσως το σπουδαιότερο επιστημονικό επίτευγμα των τελευταίων ετών; Πώς δρουν οι κύκλοι των αντιεμβολιαστών στο εξωτερικό και πώς στην Ελλάδα; Στα παραπάνω ερωτήματα, που βασανίζουν την ελληνική κοινωνία και καθυστερούν την επίτευξη της πολυπόθητης ανοσίας της αγέλης, προσπάθησε να δώσει απάντηση μέσω της διπλωματικής του εργασίας στο μεταπτυχιακό του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, με κατεύθυνση «Διαχείριση Φυσικών και Ανθρωπογενών Κινδύνων και Καταστροφών», ο κ. Θανάσης Θεοφιλόπουλος. Η πρωτογενής έρευνα του 38χρονου κοινωνιολόγου, που απέσπασε ομόφωνα άριστα, συνδύασε ημιδομημένες συνεντεύξεις με εκπροσώπους και στελέχη θεσμικών φορέων και υπηρεσιών πρώτης γραμμής, εκπροσώπους και ειδικούς εμπειρογνώμονες από τον ακαδημαϊκό – ερευνητικό χώρο και την κοινωνία των πολιτών (ποιοτική έρευνα), με διαδικτυακή έρευνα (ποσοτική έρευνα με ερωτηματολόγιο αυτόματης συμπλήρωσης) σε δείγμα γενικού πληθυσμού.
Συνωμοσιολογία για την πανδημία
«Η συνωμοσιολογία για την πανδημία στην Ελλάδα δεν είναι ένα περιθωριακό φαινόμενο», λέει στην «Κ» ο κ. Θεοφιλόπουλος. «Δεν χρειάζεται να είσαι ενταγμένος κάπου για να γίνεις αποδέκτης συνωμοσιολογικών αναλύσεων και ψευδών ειδήσεων», διευκρινίζει, «αρκεί μια σύντομη περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Ωστόσο, αυτοί που «τσιμπούν» σε όσα προωθούνται στο Διαδίκτυο έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Αν και πολλοί συνδυάζουν το μορφωτικό επίπεδο με την αποδοχή τέτοιων θεωριών, ο ίδιος διαφωνεί. «Οσοι σήμερα υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την πανδημία και το εμβόλιο είναι οι άνθρωποι που ανέκαθεν πίστευαν σε θεωρίες συνωμοσίας», απαντάει στο εύλογο ερώτημα, «έχουν έναν συνωμοσιολογικό τρόπο σκέψης, που δεν συνδέεται απαραίτητα με τη μόρφωσή τους».
Επίσης δεν πρέπει να παραβλέπουμε τον ψυχολογικό παράγοντα. «Ανθρωποι, που ήταν ήδη επιβαρυμένοι ψυχολογικά, πανικοβάλλονται υπέρμετρα εν μέσω μιας πρωτοφανούς κρίσης με άγνωστες προεκτάσεις, οπότε είναι πρόθυμοι να ασπαστούν τέτοιες θεωρίες, είναι μια μορφή άμυνας, άρνησης της πραγματικότητας και αποδοχής μιας εύκολης ερμηνείας». Πιθανώς οι εν λόγω πολίτες να είναι και οι μοναδικοί που μπορούν να μεταπεισθούν, όταν μπορέσουν να εκλογικεύσουν και να ελέγξουν τον φόβο τους. 
Η σύνδεση των εμβολίων με το δίκτυο 5G
Στις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας που εσχάτως είδαμε και στη χώρα μας (με καθυστέρηση σε σχέση με άλλες χώρες) συσπειρώθηκαν άνθρωποι με διαφορετικά ιδεολογήματα. «Αρνητές της πανδημίας, του εμβολίου, αλλά πολλοί που ήταν αντίθετοι με τα περιοριστικά μέτρα», σημειώνει ο ίδιος. «Ιδεολογικά οι περισσότεροι είναι ακροδεξιοί, συναντούμε όμως και ανθρώπους που ανήκουν στην άκρα Αριστερά, όπως και πολλούς τεχνοφοβικούς, μια τάση που έχει εμφανιστεί ήδη από τη δεκαετία του ’90». Η σύνδεση, άλλωστε, των εμβολίων με το δίκτυο 5G μετεξελίσσεται στον νέο αστικό μύθο.
«Η θεωρία συνωμοσίας γύρω από τη σχέση μεταξύ των ασύρματων δικτύων 5ης γενιάς και του κορωνοϊού έχει δύο βασικές παραλλαγές», εξηγεί ο κ. Θεοφιλόπουλος. «Σύμφωνα με την πρώτη, αυτά τα ασύρματα δίκτυα αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου απέναντι στον κορωνοϊό, ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη –και δημοφιλέστερη– παραλλαγή, που αποστασιοποιείται από τις ανησυχίες του παρελθόντος περί κινδύνων από την έκθεση σε ηλεκτρεγερτική δύναμη, τα ίδια τα δίκτυα είναι που προκαλούν τη νόσο του κορωνοϊού». Η δεύτερη αυτή παραλλαγή έχει και τις δικές της υπο-παραλλαγές, «ότι ο κορωνοϊός κατασκευάστηκε, ώστε να συγκαλυφθούν οι συνέπειες των δικτύων αυτών στην ανθρώπινη υγεία ή ότι η κινεζική πόλη Wuhan ήταν μια πόλη “πειραματόζωο” για τα δίκτυα 5ης γενιάς».
Στον χώρο της συνωμοσιολογίας υπάρχει μια ευρεία γκάμα, συνεπώς κάποιος που είναι αρνητής του εμβολίου μπορεί να μην είναι αρνητής της πανδημίας. «Ο καθένας ασπάζεται την εκδοχή που ταιριάζει περισσότερο στην κοσμοθεωρία του», σημειώνει ο κ. Θεοφιλόπουλος, που πραγματοποίησε την έρευνά του από τον Οκτώβριο του 2020 έως και τον Φεβρουάριο του 2021, εποχή κατά την οποία ήταν σε ισχύ η καραντίνα και τα ημερήσια κρούσματα ήταν ιδιαίτερα υψηλά. «Στην πρώτη καραντίνα, την άνοιξη του 2020, υπήρξε μια ευρεία συναίνεση και ομοφωνία, όλοι κάτσαμε σπίτι μας ανήσυχοι γι’ αυτό που είχε ξεσπάσει». Μετά το πέρας αυτής της περιόδου άρχισαν να αναπτύσσονται οι θεωρίες συνωμοσίας στην Ελλάδα, καθώς βρήκαν… εύφορο έδαφος.
Οι αστοχίες
Στην κόπωση και στον φόβο προστέθηκε η δυσαρέσκεια για τη διαχείριση, έπειτα από μια σειρά αστοχιών που κλόνισαν την εμπιστοσύνη του κόσμου. «Οι πολίτες λαμβάνουν αντιφατικά μηνύματα από πολιτικές αποφάσεις, όπως η διαχείριση του εισερχόμενου τουρισμού ή των ΜΜΜ, ασυνέπεια λόγων και πράξεων, όπως π.χ. ο συνωστισμός υπουργού σε θρησκευτικό προσκύνημα, διχογνωμία των ειδικών πάνω σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η χρήση μάσκας». Επίσης φαίνεται ότι και τα πρόσωπα παίζουν τον δικό τους, διακριτό, ρόλο.
«Η απομάκρυνση του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα από την καθημερινή ενημέρωση, μετά το πέρας του πρώτου κύματος, στοίχισε πολύ επικοινωνιακά». Σύμφωνα με τον ίδιο, «θα έπρεπε να υπάρχει κεντρική στρατηγική επικοινωνίας, ενώ θα ήταν σημαντικό εξαρχής η επιστημονική κοινότητα να επικοινωνήσει ότι δεν γνωρίζει τον ιό και κινείται σε terra incognita, κάτι που δεν κατέστησε σαφές».
Φυσικά, η διγλωσσία και η εν γένει στάση της Εκκλησίας, η οποία αποτέλεσε μεταξύ άλλων πηγή και μέσο διάδοσης fake news, δυσκόλεψε έτι περαιτέρω την ορθή κατανόηση της πανδημίας και των κινδύνων της από το σύνολο του πληθυσμού. Ετσι δημιουργήθηκαν κενά στην αφήγηση, που έσπευσαν επιτήδειοι να γεμίσουν με όχημα το Διαδίκτυο. Τα μεγάλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσπάθησαν να θέσουν ορισμένα φίλτρα για να προστατεύσουν τους χρήστες τους από τις ψευδείς ειδήσεις, αλλά εις μάτην.
Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι στο ερώτημα της μελέτης «πιστεύετε ότι υπάρχει σύγχυση στην Ελλάδα σχετικά με την επικινδυνότητα του κορωνοϊού», το 81,3% των συμμετεχόντων απαντάει «ναι» και «μάλλον ναι».

Ιωάννα Φωτιάδη (Η ΚΑΘΗΜΕΡΚΝΗ)